Сүүлийн 16 жилд гадаадад 4400 орчим монгол хүүхэд мэндэлжээ. Төрсөн улсынхаа хуулиар хүүхдүүд тухайн улсынхаа иргэн болдог бол аав ээжийнхээ харьяаллыг дагаж Монгол Улсаараа овоглох эрхтэй. Гэхдээ Монгол Улс давхар иргэншлийг зөвшөөрдөггүй юм. Иймээс гадаад дахь 130 гаруй мянган монгол иргэн иргэншлийн асуудлыг зохицуулсан эрх зүйн орчинтой болох саналыг удаа дараа Гадаад харилцааны яаманд илгээдэг байна. Тэгвэл удахгүй Монгол Улс үндэсний аюулгүй байдлаа харгалзан үзэж, тооны хязгаар тавьсан давхар иргэншлийг зөвшөөрөх хуультай болж, асуудлыг шийдэхээ Гадаад харилцааны сайд Ц.Мөнх-Оргил тайлбарлалаа. Тэрбээр “Монголдоо ирдэг, ах дүү нартайгаа уулздаг, монголтойгоо хэлхээ холбоотой байхын тулд монгол иргэнээрээ үлдмээр байна гэдэг хүсэлтийг гадаад дахь монголчууд ихээр тавьдаг. Монгол Улсын харьяатын тухай хуулиар давхар харьяаллыг манайх зөвшөөрдөггүй. Гэтэл хүссэн ч, хүсээгүй ч давхар харьяалал бий болдог. Жишээлбэл АНУ-д Монгол эцэг эхээс хүүхэд төрөхөөр тухайн хүүхэд шууд АНУ-ын иргэн болдог. Монгол Улсын харьяатын тухай хуулиар Монгол эцэг эхээс мэндэлсэн бол хаана төрснөөс нь үл хамаараад МУ-ын иргэнээр харьяалагддаг. Ингээд хууль зөрчөөгүй байж л давхар харьяат болоод байна. Иймээс энэ асуудлыг зохицуулахаар олон талын хувилбарууд дэвшүүлээд байгаа. Энэ асуудалтай холбоотой МУ-ын Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан хуулийн төсөл бий. Удахгүй Мэргэжлийн Засгийн газар давхар иргэншлийг зохицуулсан хуулийн төсөл боловсруулж өргөн барина. Энэ асуудлыг нэг тийш нь болгоно” гэлээ. 1998 оноос хойш төрсөн 4400 гаруй хүүхдээс 2000 гаруй нь давхар харъяалалтай аж. Тэдний ихэнх нь АНУ, ХБНГУ гээд европын орнуудад амьдардаг.

Мөн гадаадад мэндэлсэн хүүхдүүд Монгол хэл, соёлоо мэдэхгүй өсөх, мартах тохиолдох их гардаг учир хилийн чанад дахь монголчууд нийлж 14 оронд монгол хэл, соёлын нийт 43 сургалтын төв, сургуулийг байгуулсан байна. Одоо БСШУСЯ-тай хамтарч нэгдсэн сурах бичиг, сургалтын хөтөлбөрийг баталж, гадаад дахь сурагчдыг Монгол сурах бичгээр хангахаар ажиллаж буй аж. Гэхдээ салбарын яам нь мөнгөгүйн зовлонгоос болоод ирэх жил сурах бичгийг хэвлэхэд шаардагдах хөрөнгийг төсөвтөө тусгахаар боллоо.

БНСУ-аас өөр орон монголчуудаас авсан нийгмийн даатгалын хураамжаа Монгол Улс руу шилжүүлдэггүй. Тэгвэл удахгүй Чех, Герман, Польш, Унгар улсуудад амьдарч, ажиллан нийгмийн даатгалын шимтгэл төлдөг монгол иргэдийн мөнгийг Монгол руу шилжүүлдэг болох юм байна. Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг шилжүүлэх Засгийн газрын хоорондын хэлэлцээрүүд дуусах шатандаа оржээ. Мөн сонгууль өгөх хүсэлтэй иргэдийг эрхийг хангасан эрх зүйн орчныг 2017 оны Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгуулиас өмнө боловсруулан батлах болсноо салбарын сайд нь тодотголоо. БНХАУ, БНСУ, АНУ, Австрали зэрэг гадны улсуудад тэтгэлгээр суралцдаг 30 гаруй мянган оюутан байна. Гадны улсын, дотоодын Засгийн газраас зарлагдсан тэтгэлгийн мэргэжил сонголтуудын ихэнх нь бизнесийн удирдлага, гадаад харилцаа, инженерийн чиглэл голлодог. Гэтэл монгол нарийн мэргэжлийн боловсон хүчин дутагдалтай байна. Мэргэжлийн эрэлт, сонголт уялдаагүйгээс болоод төсвийн мөнгөөр сураад эх орондоо хөдөлмөрлөхөөр ирсэн боловсон хүчнүүд эргээд ажлын байргүй үлдэх эрсдэл их тухай оюутнуудын төлөөлөл ярьсан юм.

Гадны орныг зорьсон 130 мянга гаруй монгол хүний тал хувь нь хууль бусаар амьдарч, ажилладгаас 60 мянга гаруй нь БНСУ-д байдаг. ГХЯ-ны тооцооллоор монголчууд хамгийн ихээр амьдардаг улсуудаар БНСУ, ХБНГУ, Япон, АНУ, Канад, Швед орнууд нэрлэгдлээ.

Зураглаач Н.БАТМӨНХ