Зөн совингийн бэлгэдэл зүй

    Унтах нойрсох цагаас гадуур, сэрүүн ахуй үед байгаль ертөнцийн угаас тогтсон шинж бэлгэ болон хувирал өөрчлөлт, амьтан, хүмүүний төрөлх заяамал шинж болон элдэв аяг араншин, үйл хөдлөлөөр нийгэм, соёл иргэншлийн хийгээд хүмүүний хувь заяаны ирээдүйн сайн муу учралыг бэлгэдэх нь зөн совингийн бэлгэдэл болно. Иймд энэ нь ёр бэлгэ, элдэв цээрийн зүйлсийг хамтад нь багтаасан өргөн дэлгэр утга агуулга илэрхийлж байна. Байгалийн үзэгдлийг өөрсдийн үзэл төсөөллөөр хувирган зөн совин болгодог нь хүмүүний нэгэн мөн чанар билээ. Эндээс зөн совин бол хүмүүн байгалийн хүйн холбооны түлхүүр, танивар дохио нь байдаг гэж хэлж болно. Зөн совин урьдаас сэрэгдэж мэдэгдэлгүй гэнэт илэрдэг хийгээд хүмүүн өөрөө тогтоон хэвшүүлдэг хоёр зүйл ялгаа бий. Тооноор шувуун сүүдэр тусвал хэний ч урьдаас мэдэж хүлээгээгүй учрал тохиол байдаг бол шувууны өндгөнд хүн сүүдрээ тусгахгүй байх  нь түүний өөрийн ухамсарлан тогтоосноос (цээр ёсноос) үүдэх үр дагаврыг бэлгэддэг. Энэ нь санамсаргүй болон зайлшгүйн харьцаан дээр үүссэн хос талтай үзэгдэл юм. Өөрөөр хэлбэл, байгалиас үүтгэлтэй нь санамсаргүйн, хүнээс үүтгэлтэй нь зайлшгүйн хамаадалтай гэсэн үг. Иймд цээр ёс бол зөн совинг үүсгэн бүтээж болдог бол зөн совингоос цээр ёс үүсч болно. Аян замд үнэг зам хөндлөн гарах нь санамсаргүй тохиол хийгээд түүнийг заавал намнах нь зайлшгүй үйлдэх цээр ёс болно. Зөн совингийн бэлгэдэл бол хүмүүн өөрийн таван мэдрэхүйгээр барин хүртэж үл чадах ертөнцтэй “зургаа дахь мэдрэхүйгээр” харьцах, зохицох гэсэн оролдлого юм. Иймд энэ нь үй олон ёр бэлгэ, зөн бэлгэдлийн тэмдэг дохионоос бүрдсэн өвөрмөц нэгэн хэл хэлмэр бөгөөд түүгээр дамжуулж, хоёр ондоо ертөнц хэл барьж, холбоо тогтоож байна хэмээн өвөрмөцөөр сэтгэх маяг болно. Монгол утга соёлд, тэр дундаа туульст ийм зөнч совинч баатрууд нь ямагт хатад, дагинас, “шинжээч цагаан хүүхнүүд” байдаг нь эмэгтэй хүний уран нарийлаг мэдрэмжийг товойлгон хүншүүлж дүрсэлсэн хэрэг. Тэр дундаа эхийн зөн совин, хүүхдийн зөн совинг бүхнээс онцгойлон үзэх ёс бий болжээ. Нөгөөтэйгүүр, монголчуудын тэнгэр, онгодын шүтлэг, нөгөө ертөнцийнхөнтэй хэл ул барих, удам угсаа, гал голомтоо хамгаалах, орон зай, цаг хугацааны дунд тэсч үлдэх, хүний хамгийн нууцлаг, эмзэг цэвэр аглагийг илэрхийлэгч нь зөн совин, түүний бэлгэдэл болно.
    Зөн совингийн бэлгэдэл бол монгол утга соёлын эрхэм нандин, гайхамшигт өв бөгөөд хүмүүний мөн чанарыг шинжин судлах, далдлаг нууцлаг бүхнийг уудлан гаргах эх сурвалж мөн. Зөн совингийн бэлгэдэлд учрыг үл ухаарах зүйл гэж байж болохоос биш, утга учиргүй зүйл гэж байдаггүй. 

Сэндэнжавын Дулам